Karadelik Hikâyesi 2

Günümüzden yaklaşık olarak 20 milyon yıl sonra Samanyolu galaksisi, andromeda galaksisiyle çarpışacak. Böyle bir durumda Samanyolu galaksisinin karadeliği Andromeda’nın çok daha büyük olan karadeliğiyle iç içe geçmesi tahmin edilmektedir. Bu iki karadelik birleşerek yeni oluşan galaksiden ayrılacak. Bizim Samanyolu galaksimiz küçük galaksilerin bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Eğer Samanyolu böyle oluşmuşsa küçük galaksilerin savrulup gitmiş olması da olasılıklar arasındadır. Belki de samanyolunun çevresinde farklı karadelikler mevcut olabilir ancak bu durumu henüz keşfedemedik.

Dev karadelikler çevrelerinde bulunan her şeyi etkileyebilirler. Diğer galaksilerin karadeliklerini de etkileyebilirler. Bilim insanları günümüzde yeni bir karadelik keşfetti. Bu karadeliğin ismine vampir karadelik koyuldu. Çünkü bu karadeliğin komşu galaksinin yaşam damarlarını çektiğini keşfettiler.

Ultra yoğunlukta olan karadelikler galaksileri yok ederken, süper kütleli olanlar ise yıldız oluşumlarını sağlamaktadır. Peki, süper kütleli karadelikler nasıldır bir de buna bakalım:

Süper Kütleli Karadelik Meydana Gelmesi

Samanyolu galaksisinin çevresinde yüzlerce galaksi mevcuttur. Çevresinde bulunan bazı galaksiler ise çok büyük yapıya sahiptir. (burada galaksilerin büyük olması renklerinden anlaşılmaktadır) Büyük olan galaksiler kırmızı renge sahiptir. Eğer aktif bir galaksi var ve yıldız oluşumları içerisinde devam ediyorsa bunlar büyük yıldızları oluştururlar ve bu yıldızlar genel olarak mavi renktedir. Fazla uzun yaşayamazlar ve patlarlar. Yıldız oluşumları durduktan belli bir süre sonra galaksi kırmızı renge dönmeye başlar. Burada hayatta kalanlar sadece kırmızı cüce yıldızlar olur ve cüce yıldızların ömrü çok uzun olur. Kırmızı cüce yıldızlarla dolu olan galaksiler ölmek üzere olan galaksilerdir.

İşte hikâyemiz aslında bundan sonra başlıyor. 340 milyon ışık yılı uzaklıkta olan bir galaksi yukarıda genel olarak anlattığımızdan çok farklıdır. Bu galaksi “Akira” adını taşımaktadır. Bu galaksi oldukça kırmızı renktedir. İçerisinde bulunan bütün yıldızların neredeyse tamamının kırmızı olduğu gözlemlendi. Buradan şunu anlayabiliyoruz ki bu galakside uzun zamandır yıldız ürememektedir. Ayrıca içerisinde çok sayıda yaşlı yıldız bulunmaktadır. Akira galaksisi yıldız üretemiyor, çünkü bunun için gerekli olan gazlara maalesef sahip değildir. Ancak enteresan bir biçimde bir güç gazları ısıtıyor ve onları hareket ettirmeye başlıyor. Karadeliklerin galaksilerin evrimleşmesine yön vermelerinin bir yolu da rüzgârları şiddetli bir biçimde hareketlendirmeleridir. Bu rüzgârlar aslında ışık tarafından harekete geçirilirler.

Bir karadelik gazları akrestiyon diskine doldurduğunda hızlanan ve yoğunlaşan bu disk ısınır ve şiddetli bir biçimde çok güçlü radyasyon yaymaya başlar. Karadeliğin çevresinde bulunan akrestiyon diskindeki radyasyonun basıncı toplanan toz ve gazlarla ısınıp yüksek bir ivmeyle dışarı doğru püskürmeye başlar. Bir karadelik tarafından dışa doğru savrulan bu rüzgârlar galaksideki gazları ısıtır ve orada bulunan yıldız formasyonlarını engellerler.

Karadeliklerin Hikâyesi 2

Akiro Galaksisi Tetsuro Galaksisinin Yaşam Damarını Emiyor

Akira galaksisinin çok yakınında başka bir galaksi vardır. Adı Tetsuro galaksisi. Bu galaksi içerisinde çok fazla gaz barındırmaktadır. Akiro’nun süper karadeliği Tetsuro galaksisinden gaz çekmeye başlıyor ve bu gazı galaksinin merkezine doğru emiyor. Böylece Akira’nın merkezinde bulunan karadeliğin etrafı gazlarla dolmaya başlıyor. Aslında burada muazzam olan şey şu: hiçbir varlığı olmayan ve ölü bir galaksi olan Akira, yanında bulunan Tetsura galaksisi tarafından canlandırılıyor.

Karadelik gazı ve tozu emip akredisyon diskinde sıkıştırıyor bu da diskin daha hızlı dönmesini sağlıyor. Bu partiküller birbirleriyle etkileşime girip sürtünmeye neden oluyor. Bu sürtünme sonucu karadeliğin etrafında 1 milyon °C aşan bir ısı var oluyor. Öyle yüksek bir ısı ki burada akrestiyon diski ısınmaya başlıyor. Böylece merkezde bir karadelik olmasına rağmen çevresi parlamaya başlıyor. Bu durum çevredeki gazları ısıtıyor, sıcak rüzgârları oluşturuyor ve bunlar karadelikten binlerce ışık yılı uzağa savruluyor. Yıldız oluşmayınca galaksi ölür. Bu ölü galaksilere kırmızı gayzerler adı verilir. Bilim insanları çevremizde bulunan galaksilerin %10’nun böyle olduğunu düşünmektedir.

Galaktik ısınmanın kaynağının bir bölümünün süper kütleli karadelikler olduğu düşünülmektedir. Süper kütleli bir karadelik oluşursa bunun büyük çapta bir enerji salınımı yapması gerekir. Çünkü karadelikler kendi kendilerine oluşamazlar. Bu mevcut enerji çevreye boşalmak zorundadır. Bu durumda karadeliğin çevresindeki halkayı oluşturmaktadır. Böyle bir durum karadeliğin soğumasını ve yıldız oluşmasını engellemektedir.

Sagittarius A galaksisinin samanyolunun merkezindeki süper kütleli karadelikte kırmızı bir gayzere dönüşebilir. Bu durumda yıldız oluşumları durur ve Samanyolu ölmek üzere olan bir galaksiye dönüşebilir. Yeni yapılan araştırmalara göre Sagittarius A galaksimizin iç bölgelerini etkilemeye başlamıştır ama burada yıldızları öldürerek değil dev gaz gezegenlerini süper dünyalara dönüştürerek yaparlar. Bilim insanları böyle bir durumun normal ve güvenli olduğunu düşünmektedir.

2018 yılının şubat ayında Harvard Üniversitesinde bilim insanları Sagittarius A’ya süper kütleli karadelik ve çevresi üzerindeki etkisini görmek adına süper bilgisayarda simülasyon yoluyla gaz yüklemeye başlarlar. Sagittarius A toz ve gaz bulutlarını belli bir süre sonra emmeye başlıyor ve ardından yüksek enerjili radyasyon dalgaları yayılıyor bu durumda karadeliğin çevresindeki bölgeyi etkilemeye başlıyor. Karadeliği etkileyen galaksinin merkezindeki bölge en kautik ortam olarak nitelendirilir. Dev kütle gazları karadeliğin çevresindeki bölgeyi milyonlar °C kadar ısıtabilmektedir.

Simülasyondan Ortaya Çıkan Sonuç

Harvard Üniversitesinde yapılan simülasyon bilim insanlarına karadeliğin bölgesinde nasıl bir durum oluşacağını gösterdi. Karadeliğin bu aktivitelerinin rotası üstünde olduğunuzu hayal edin. Bir anda güneş sistemine inanılmaz derecede radyasyon fırtınası girer. Bu fırtına Neptün gibi gaz gezegenlerinin üst katmanlarını uçurur. Ayrıca başka gezegenlerin dış katmanlarını bir soğanın kabuğunu soyması gibi soyar ve geriye merkezde katı bir kızım kalır. Böylece bir gaz gezegeni sadece karadeliğe yakın olduğu için bir anda kayalık bir gezegene dönüşür. Bu kısmı özetlemek gerekirse; Karadeliğin aktivitesiyle birlikte radyasyon fırtınası oluyor böylece gaz bulutunun dış katmanında bulunan gazı yok ederken geriye sadece gezegenin çekirdeği kalıyor, bundan sonra ise kayalık gezegenler bir süper dünyaya dönüştüğü tahmin edilmektedir. Saggitarius A’ya yakın olan bütün süper dünyaların bu yolla oluştuğunu söylemek mümkündür. Süper dünyalar Samanyolu galaksisinde en sık rastlanan gezegenlerdir.

Kaynaklar: https://apod.nasa.gov/htmltest/gifcity/bh_pub_faq.html

https://www.nature.com/articles/nature.2012.10765

https://www.space.com/15421-black-holes-facts-formation-discovery-sdcmp.html

Bu yazılar da ilginizi çekebilir:

Buzul Gezegen Uranüs

Kızıl Gezegen’de Yeni Su Döngüsü Bulundu!