Gezegenler Nasıl Doğar, Özellikleri Nelerdir?
Nefise Taş
Yayın Tarihi Nisan 23, 2021
Gezegenler nasıl doğar, gezegenlerin özellikleri nelerdir? Gelin bu soruların yanıtlarını bulalım. Yıldızlar evrenin her tarafında bulunmaktadır. Evrende sonsuz diyebileceğimiz kadar yıldız vardır. Bu yıldızların yaşam döngüleri başka yaşam döngülerini de etkilemektedir. Daha uzun ömürlü ama küçük olan yıldızların yaşam döngülerini de etkilemektedir. Daha uzun ömürlü ama küçük olan yıldızların oluşabilmesi için büyük olan yıldızların ölmesi gerekmektedir. Bir yıldız ne kadar küçük boyuttaysa ömrü o kadar uzun olmaktadır. Örneğin; Bizim yıldızımız (güneşimiz) çok küçük bir yıldızdır bu yüzden çok uzun ömürlüdür. Ancak bizim yıldızımızdan binlerce kat büyük olan yıldızlar birkaç milyon yıl aralığında yaşamaktadırlar. Bu açıdan baktığımızda bir yıldızın küçük olması iyidir.
Süpernovadan Başlayan Bir Süreç
Güneşimizden yüz kat büyüklüğünde bir yıldız öldüğü zaman büyük bir patlama meydana gelir. Bu duruma süpernova patlaması denir. Bu çok büyük patlamalar hidrojen, helyum, karbon toryum, berilyum, uranyum gibi elementleri oluşturur ve en sonunda da demir oluşur. Yıldızlar bünyelerinde bulunan hidrojeni füzyona uğratarak enerji üretmektedirler. Hidrojen bittiği zaman helyum elementine geçerler, helyum bittiği zaman başka elemente geçerler, bu şekilde yıldızlar demir elementine kadar geçerler. Demir elementine kadar geçtiği zaman bir yıldız ömrünün sonlarına geldiği anlaşılmaktadır. Çünkü demir elementine füzyon uygulamak çok da etkili olmamaktadır. Demir bulunduğu yapı itibariyle çok fazla element üretememektedir. Gerektiği kadar enerjiyi ortaya çıkaramadığı için de yıldızın kendi içerisinde bulunan nükleer reaksiyonlar (atom parçacıkları) yıldızın bütünlüğünü sağlayamaz hale gelmektedir. Bu durumda yıldız kendi içine çöker. Bu çökmenin sonucunda ise çok güçlü bir patlama (süpernova patlaması) gerçekleşir. Bu büyük patlamadan sonra geriye iki şey kalmaktadır; birincisi karadelik ve nötron yıldızları ortaya çıkmıştır, ikincisi ise bir nebula bulutu ortaya çıkmıştır. Nebula bulutlarına kısaca değinecek olursak: galaksinin içerisinde bulunan devasa bulut yapılarıdır. Her galakside küçük veya büyük nebula bulutları mutlaka vardır. Nebula bulutları oluştuğu zaman orada bir gezegencik oluşacağı anlaşılmaktadır.
Küçük Yıldızların Doğuşunun Ardından Gezegenlerin Meydana Gelmesi
Nebulaların içerisinde bulunan gaz ve toz bulutları belli noktalarda uzay içerisinde tesadüf olarak birleşmeye başlamaktadır. Belli noktalarda hidrojen, helyum, karbon gibi elementler toplanmaya başlar. Kritik olan kütle seviyesi geçildiği zaman bu gaz topları kendi içerisinde çökmeye ve yapılanmaya başlarlar. Bu yapılanma sırasında sıcaklık, basınç, kütle çekimi o kadar artar ki, bu gaz bulutunun içerisinde bir nükleer reaksiyon başlar. İşte böyle durumda daha küçük yıldızlar doğmaya başlamaktadır. Bu küçük kütleli yeni yıldızlar büyüdükçe içlerinde bulunan güçlü çekim kuvveti etkisiyle çevrelerinde bulunan ağır elementleri yavaşça kendilerine çekmeye başlarlar. Böylece bu durumda yıldızın etrafında toz bulutları oluşmaya başlar.
Etrafta bulunan toz parçalarını Satürn gezegeninin etrafında bulunan çember biçiminde düşünebiliriz. İşte bu çemberin içerisinde bulunan küçük toz parçacıkları yavaşça birleşmeye başlar ve birleşme başladıkça küçük kütle grupları yıldızın içerisinde oluşmaya başlar. Bu durumda çok yüksek oranda kütle çekimi ortaya çıkar ve bununla birlikte tozlar sertleşerek kayaçların oluşmasına sebep olur. Bu kayaçlar yavaşça bir araya geldiklerinde aradan geçen milyarlarca yıl sonra ortaya mars, dünya gibi kayaç gezegenleri ortaya çıkar. Toprağa yakın olan gezegenler (dünyamız gibi) genel olarak yıldıza (güneşe) yakınken, güneşten daha uzak olan gezegenler ise daha ağır gazlar tarafından oluşmaktadır. Anlayabilmeniz için bu kısmı biraz daha açalım: Kendi güneş sistemimizden örnek verecek olursak; Merkür, Venüs, Dünya, Mars kayaç gezegenlerdir. Onların arkasından gelen Jüpiter, Satürn, Uranüs, ve Neptün gibi gezegenlerde çok büyük gaz topları olarak görülmektedir.
Özetle
Bu muhteşem olayı özetlemek gerekirse: İlk başta büyük bir yıldızın ölmesi gerekmektedir. Bu yıldızın oluşturduğu nebula bulutlarının içerisinde bulunan gazlar bir araya gelerek küçük yıldızları (cüce yıldızlar) oluşturmaktadır. Daha sonra bu küçük yıldızlarda Nebula bulutunun içerisinde bulunan daha ağır elementleri kendilerine çekmeye başlarlar. Böylece ağır elementleri kendi yörüngelerine sokarlar. Bu döngü evrenin her tarafında aynı olmaktadır. Bizim güneş sistemimizde de bu faktör aynı şekilde işlemektedir. Bizim güneşimiz de aslında devasa bir yıldızın patlamasıyla ortaya çıkmaktadır. Genel olarak gezegenler bu şekilde doğarlar ancak daha sonra gelişmelerini farklı olarak devam ettirirler.
https://www.nasa.gov/multimedia/imagegallery/image_feature_931.html
Bu yazı da ilginizi çekebilir:
Nebula Gezegenimsi Nedir, Nasıl Keşfedilmiştir
Sıcak Gündem
Ampul Seçimi: Tasarruflu Ampul mü, LED Ampül mü?
Bunları Okudunuz mu?
