Geçmişe ve Günümüze Damgasını Vuran Edebiyat Dergileri

Edebiyat dergileri, geçmişten günümüze ülke tarihinde önemli bir yere sahip olmayı başarmışlardır. Bugün en çok okunan dergi çeşitlerine dair bir inceleme yapıldığında, ilk sıralar bu anlamda yayın yapmakta olan basımların oldukça üst sıralarda yer aldıkları görülmektedir.

Her geçen okur kitlesinde ciddi ölçüde artış sağlamayı başaran edebiyat dergileri, özellikle eski zamanlarda internet ve cep telefonlar bu kadar yaygın değilken, önemli bir iletişim aracı olarak görülmekteydi.

Edebiyata dair yeniliklerin, eski akımlar hakkında bilgilerin, bu alana ait tüm türlerdeki örneklerin, kitap tanıtımlarının ve söyleşilerin yer aldığı bu dergi türünde her dönem, kendi şartları içerisinde bir yenilik kazandırılmıştır.

Bu kimi zaman kapak ve sayfa tasarımlarında kendini göstermiş, kimi zaman da yazı dili üzerinde farklılıklar oluşmasına neden olmuştur. Süreç içerisinde dergilerin aldığı reklamların içerikleri dahi değişiklik ve çeşitlilik göstermeye başlamıştır.

En eski ve köklü edebiyat dergileri

Servet-i Fünun Dergisi

İlk olarak şu yılında bilmem kim önderliğine kurulan Servet-i Fünun Dergisi, yazı işleri müdürü olarak Tevfik Fikret’in kontrolü altına girdikten sonra bir edebiyat dergisi haline gelmiştir. 1896 ve 1901 yılları arasında edebiyat içerikli yayın hayatına devam etmiş ve tüm sayılarını yine bu dönemlerde çıkarmıştır. Dergide Tevfik Fikret’in yanı sıra oldukça önemli başka yazar ve şairler de sözü edilen yıllar arasında yazılarını yayınlamışlardır. Bu yazalar arasında en önemlileri: Halit Ziya Uşaklıgil, Hüseyin Cahit Yalçın ve Mehmet Rauf’tur.

Servet-i Fünun’un kapanmasına neden olan olay ise şu şekildedir: Hüseyin Cahit Yalçın, Edebiyat ve Hukuk isminde bir makale yazmıştır. Yazdığı bu makaleyi de dergi için hazırlamış ve burada yayınlamıştır. Bu olayın ardından Servet-i Fünun Dergi’si kapatılmıştır. Ayrıca o dönemin sultanı Abdülhamid tarafından çok fazla baskı ve yaptırımın da derginin kapatılmasına neden olan sebepler arasında olduğu bilinen bir gerçektir.

Hisar Dergisi

Tarihler 16 Mart 1950’yi gösterdiğinde, Hisar Dergisi ilk sayısını basmıştır. Garip akımına karşı şiirlerin yer aldığı derginin yayın hayatı, iki ayrı dönemde sürdürülmüştür. İlk dönemi 1950 ile 1957 yılları arasında yaşanmış, ikinci dönemi ise 1964 ve 1980 seneleri arasında devam ettirilmiştir.

Günümüz edebiyat dünyasında da isimleri oldukça sık geçen ve önemsenen çok sayıda yazar ve şair, Hisar Dergisi’nde eserlerini yayınlamışlardır. Bu yazar ve şairler arasında yer alan isimlerden birkaçı şu şekildedir: Mehmet Kaplan, Halide Nusret Zorlutuna, Mustafa Necati Karaer, Mehmet Çınarlı, Tarık Buğra ve Arif Nihat Asyalı.

Büyük Doğu Dergisi

Necip Fazıl Kısakürek önderliğinde kurulan ve yayın hayatını sürdüren Büyük Doğu Dergisi, 1943 ve 1978 seneleri arasında basılmıştır. Otuz beş sene süren yayın hayatı boyunca pek çok kere kapatılma noktasına gelmiş, kimi zaman kapatılıp tekrar açılmış ve çoğu zaman da pek çok aksaklıkla mücadele etmek durumunda kalmıştır.

Ayrıca Büyük Doğu Dergisi, her tekrar açılışından sonra çıkan sayısına bir numara olarak başlamıştır. Fikirsel ve içeriksel açıdan edebi yönünün dışında, ideolojik ve dini yazılara da dergi içerisinde yer verilmiştir. Haftalık ve aylık olarak çıkarılan derginin toplam beş yüz on iki adet sayısı bulunmaktadır.

Mavera Dergisi

Mavera isimli dergi, tarihe yedi güzel adam olarak adlarını kazıyan Cahit Zarifoğlu, Bahri Zengin, Hasan Seyithanoğlu, Rasim Özdenören, Alaaddin Özdenören, Akif İnan ve Nazif Gürdoğan tarafından çıkarılmıştır. Ankara’da basılan gergi 1976 ve 1990 seneleri arasında yayın hayatını sürdürmüş ve bu dönemde toplam yüz altmış dört sayı olarak yayınlanmıştır.

Kültür Haftası Dergisi

1936 senesinde yayın hayatına başlayan Kültür Haftası Dergisi, Peyami Safa önderliğinde yayınlanan bir edebiyat dergisi olarak okurları ile buluşmuştur. İçerisinde bulunan roman ve köy edebiyatı hakkındaki tartışmalar nedeniyle, basıldığı dönemde oldukça büyük bir etki yaratmayı başarmıştır.

Esas olarak sanat, bilim ve edebiyatı kültür ekseninde birleştirmeyi hedef alan dergide oldukça önemli yazar ve şairler yer almaktadır. Bugün dahi isimlerini sıklıkla duyduğumuz bu yazarlardan birkaçı şu şekildedir: Peyami Safa, Halit Fahri Ozansoy, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Faruk Nafiz Çamlıbel.

Ağaç Dergisi

1936 yılında sevgici ve milli bir sanat anlayışını savunmasıyla dikkat çeken ve bu içerikte yazılar üreten derginin kurucusu, Necip Fazıl Kısakürek’tir. Toplamda on yedi sayı basılan Ağaç Dergisi içerisinde pek çok ünlü yazar ve şair yer almaktadır. Bu yazar ve şairlerden birkaçı ise şu şekildedir: Ahmet Kutsi Tecer, Necip Fazıl Kısakürek, Ahmet Hamdi Tanpınar, Cahit Sıtkı Tarancı ve Ziya Osman Saba.

Çınaraltı Dergisi

1941 ile 1948 yılları arasında yayınlanan ve totalde yüz altmış bir sayıyı arşivlere kazandıran Çınaraltı Dergisi, Orhan Seyfi Orhon ve Yusuf Ziya Ortaç önderliğinde kurulmuştur. Anlayış olarak Türkçülüğün ve milliyetçiliğin benimsendiği dergide ağırlıklı olarak, Türk kültürü ve Türk tarihi hakkında yazılar yer almaktadır. Dergide Orhan Seyfi Orhon ve Yusuf Ziya Ortaç dışında; Halide Nusret Zorlutuna, Tarık Buğra, Zeki Ömer Defne, Peyami Safa, Faruk Nafiz Çamlıbel, Behçet Kemal Çağlar ve Hüseyin Nihal Atsız da yazılarını yayınlamışlardır.

Varlık Dergisi

1933 yılında Ankara’da yayın hayatına başlayan ve daha sonra 1946’ya gelindiğinde İstanbul üzerinden basılmaya devam eden Varlık Dergisi, Yaşar Nabi Nayır tarafından kurulmuştur. Türk edebiyat dergileri içerisinde en uzun süre yayınlanan dergi olarak hafızalara kazınan Varlık Dergisi, pek çok farklı akım ve anlayışı, ayrı dönemlerde yayına hazırlamış, ancak bunu kendi çizgisinden çıkmadan yapmayı başarmıştır.

Günümüzde hala basılan ve çok sayıda okuru bulunan derginin en tanınmış yazar ve şairlerinden birkaçı şu şekildedir: Attila İlhan, Cahit Sıtkı Tarancı, Abdülhak Şinasi Hisar, Behçet Necatigil, Cevdet Kudret, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Sait Faik Abasıyanık, Orhan Veli Kanık, Ceyhun Atıf Kansu, Necati Cumalı ve Sabahattin Kudret Aksal.

Markopaşa Dergisi

Sabahattin Ali, Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz tarafından 1946 senesinde yayın hayatına başlayan dergi, basıldığı süreç içerisinde sürekli kapatılarak; Merhumpaşa, Malumpaşa, Alibaba, Yedi Sekiz Paşa ve Hür Markopaşa gibi farklı isimlerle yeniden basılmıştır. Anlayış olarak halkçı ve toplumsal gerçekçi bir yapıda konumlanan Markopaşa, içerik olarak ise siyasi, mizahi ve hicvi bir özellik göstermektedir. Dört senelik bir yayın hayatı bulunan derginin, son ve kesin olarak kapanışı 1950 yılında gerçekleşmiştir.

Papirüs Dergisi

1960 senesinde yayın hayatına başlayan Papirüs Dergisi’nin kurucusu Cemal Süreya’dır. Şiir ve şiir üzerine yazdığı ve isimsiz olarak yayınladığı başyazıları dolayısıyla tüm ilgiyi dergi üzerinde toplamayı başaran Cemal Süreya’ya eşlik eden diğer yazarlar arasında Can Yücel, Mehmet H. Doğan, Ülkü Tamer ve Turgut Uyar gibi isimler yer almaktadır. Papirüs yayın hayatına aralıklı olarak devam eden bir dergi olarak, arşivlere eklenmiştir.

Yaprak Dergisi

1 Ocak 1949 tarihinden, 15 Haziran 1950 yılına kadar kısa süreli bir yayın hayatına sahip olan Yaprak Dergisi’nin toplam on beş adet sayısı bulunmaktadır. Orhan Veli Kanık tarafından çıkarılan dergi, ünlü şairin ölümünün ardından arkadaşlarının önderliğinde Son Yaprak isimli özel bir sayı yayınlanarak devam ettirilmiştir.

Ağırlıklı olarak Garip Akımı’na uygun yazılara yer verilen dergide Orhan Veli Kanık dışında; Oktay Rıfat, Melih Cevdet Anday, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Külebi ve Bedri Rahmi Eyüboğlu da bulunmuştur.

Türk Dili Dergisi

1952 yılı ekim ayı itibari ile yayın hayatına başlayan ve günümüzde de varlık gösteren Türk Dili Dergisi, “Türk Dili, Türkçenin uzun soluklu aylık dergisidir.” cümlesi ile kendilerini tanıtmaktadır. Uzun yıllardır edebiyat dünyasında ve medya dünyasında oldukça saygın ve köklü bir yere sahip olan Türk Dili Dergisi, içerisinde yer alan araştırmalar, söyleşiler ve pek çok bilgilendirici yazı dolayısıyla  adeta bir kaynak konumunda bulunmaktadır.

Yukarıda isimleri geçen edebiyat dergileri dışında Türk edebiyat tarihine adını yazdıran çok sayıda dergi bulunmaktadır. Ülke tarihi bu anlamda oldukça geniş bir içeriğe sahiptir.

En çok okunan edebiyat dergileri

Edebiyat dergileri 2018 yılı okunma oranları incelendiğinde, son derece olumlu bir tablo ortaya çıkmaktadır. Sürekli olarak yayın hayatına bir yenisi eklenen edebiyat dergilerinin, okunma ve satış rakamlarındaki artış dolayısıyla en çok okunan edebiyat dergileri pek çok kişinin merak ettiği bir soru haline gelmiştir.

Siz de bu sorunun cevabını merak eden kitle arasında mı yer alıyorsunuz? Cevabınız evet mi? O halde hazırladığımız liste tam da size göre! Kültür, sanat ve edebiyata dair içerikleri bir araya getiren ve günümüzde en fazla okur kitlesine sahip edebiyat dergileri şu şekilde sıralanmaktadır:

Ot Dergisi

14 Şubat 2013 yılından bu yana yayınlanmakta olan Ot Dergisi’nin popülaritesinin artmasına neden olan en temel nokta Gezi Olayları olarak gösterilmektedir. Bu dönemden sonra okuyucu kitlesinde ciddi bir yükselme gözlemlenen Ot Dergisi’nde; edebiyat, müzik, siyaset, şiir, deneme, kitap tanıtımları gibi çok yönlü bölümler yer almaktadır. Her düşünceden ve tarzdan yazarın yer alındığı görülen dergide, muhalif yazılar olduğu gibi, daha ılımlı ya da tamamıyla nötr yazılar da yayınlanmaktadır.

Pek çok ünlü ismi yazarları arasına dahil etmeyi başaran Ot Dergisi’nde tanınmamış, fakat yetenekli çok sayıda yazar da yazılarını yayınlayabilmektedir.

Kafa Dergisi

2014 yılı eylül ayında yayın hayatına başlayan Kafa Dergisi, yazılarının içeriğinde kullandıkları samimi dil ve kapaklarında yer verdikleri önemli isimler dolayısıyla dikkat çekmeyi başarmıştır. “Bi’ dünya” sloganıyla yayınlanan Kafa’da gözlemlenen ve okurları tarafından eleştirilen tek nokta ise, yeni sayılarında oldukça fazla reklama yer verilmesi olmaktadır.

Kafkaokur Dergisi

2014 yılı eylül ayı içerisinde blog olarak yayınladığı yazılarını, bir dergi içerisinde toplama kararı alarak basılı yayına geçen Kafkaokur Dergisi, “Ben edebiyattan ibaretim…” sloganıyla çıkış yapmıştır.

Basılı hayat ilk geçtiği dönemde iki aylık periyotta yeni sayı çıkaran Kafkaokur, 2017 yılı eylül ayı itibariyle aylık olarak çıkmaya başlamıştır. Edebiyat ve sanatı varoluşçu bir yaklaşımla harmanlayarak yazılarını üreten ve bunun yanı sıra kitap, hikaye, deneme, felsefe, aforizma ve şiir gibi türlere de bünyesinde yer veren dergi, kendi tanımları ile bir fikir, sanat ve edebiyat dergisidir. İçeriğin hazırlanması için seçilen yazarların, amatör kişiler içerisinden seçilmesi dolayısıyla dikkatleri üzerine çeken Kafkaokur Dergisi, bunun yanında amatör çizerlere de destek vermekte ve iş imkanı tanımaktadır.

Bavul Dergisi

Sokağa dair olanla ilgilendiğini benimsediği “Zulme, haksızlığa, vicdansızlığa razı olmayan herkes bizim erişmek istediğimiz yerdedir. Sokak, herkesi ilgilendirir.” ilkesiyle ifade eden Bavul Dergisi, yer verdiği yazıları da bu üslupta işlemektedir.

Karahindiba Dergisi

“Üflesen dağılacak bir ülkede varoluş savaşıdır Karahindiba. Edebiyat muhaliftir.” sloganı ile yayın hayatına başlayan derginin yazar kadrosunda yalnızca Türk değil, başka pek çok milletten kişi yer almaktadır.

Peyniraltı Edebiyatı Dergisi

Yayın hayatına başladığı dönemde ücretsiz olarak okura sunulan Peyniraltı Edebiyatı Dergisi, daha sonra düşük bir ücret karşılığında satılmaya başlamıştır. Edebiyata dair olan her şeyi içerisine alarak yazılı ve görsel bir şölen sunan dergide, her ay edebiyat dünyasından önemli ve tanınmış bir isim kapak olarak yer almaktadır.

Tuhaf Dergi

Yayın hayatına 24 Mart 2017 yılında başlayan dergi, “Sana da öyle gelmiyor mu?” sloganı ile edebiyat dergileri arasında katılmıştır. Tuhaf’ın ilk sayısında açılış yazısını kaleme alan Ahmet Mümtaz Taylan gibi, alanında başarılı ve tanınmış pek çok kişinin yazılarının yayınlandığı dergi, okur kitlesini sürekli olarak artırmayı başarmaktadır.

Masa Dergi

1 Mayıs 2016 tarihi itibari ile yayınlanmaya başlayan Masa Dergisi, iki aylık bir periyotta basılmaktadır.Edebiyat, müzik, resim, sinema ve tiyatro gibi sanatın pek çok kolunu içine alan dergi; deneme, hikaye, şiir, söyleşi gibi türlere de bünyesinde yer vermektedir.

Ayı Dergi

2015 yılı itibari ile yayın hayatına başlayan ve kadrosu içerisinde yer alan kişilerin maddi bir karşılık beklemeden çalıştığı, bunun sonucunda da ücretsiz olarak basılan Ayı Dergisi, “Ayı olun ama ayılık yapmayın” sloganını benimsemiştir. Geçtiğimiz dönemlerde kapatılan derginin sayıları, bazı kültür merkezleri bünyesinde ulaşmak mümkündür.

Edebiyat Ortamı Dergisi

İki aylık periyotlarda çıkan ve Ankara merkezli olan Edebiyat ortam Dergisi bir kültür, sanat ve fikir dergisi olarak yayın hayatını sürdürmektedir.

221B Dergi

221B Dergisi, özel olarak derlenen polisiye incelemeleri ve makaleleri sunmasının yanında, pek çok polisiye romancısına dair içeriklere de yer vermekte ve Türkiye’nin ilk polisiye dergisi olma özelliği göstermektedir.

Edebiyat dergileri içerikleri nelerdir?

Her edebiyat dergisi yayın hayatına başlamadan önce, nasıl bir konseptte ilerleyeceğine dair belirlemelerde bulunur. Bu noktada içeriklerde kullanılacak yazı tipleri ve türleri, illüstrasyonlar, fotoğraflar, yayın dili, yayın aralığı, dergi boyutu ve sayfa sayısı gibi noktaların belirlenmesi gerekmektedir. Edebiyat dergileri içerikleri, belirlenen ilkeler doğrultusunda hazırlanır, dolayısıyla her dergi için içerik meselesi özneldir.

Örneğin kimi edebiyat dergileri iş ilanları gibi ekstra bölümler hazırlayarak, belirli bir sayfa sayısını bu alanlar için ayırırır. Kimi edebiyat dergileri yazı gönderme isteğinde olan okuyucuları için yer ayırarak, metinlerden birkaçına dergi içerisinde yer verir. Bazıları yalnızca edebi içeriklere yer verirken, bazıları da sanat dalları, teknoloji ve bilimle alakalı yazıları da içeriğe ekleyebilmektedir.

Online edebiyat dergileri 

Edebiyat dergileri denildiğinde aklımıza ilk gelen basılı kaynaklar olsa da online edebiyat dergileri de oldukça fazla takip edilen ve okunan yayınlar arasında yer almaktadır. Bunun yanında kimi dergiler hem online, yani e-dergi olarak hem de basılı şekilde yayınlanabilmektedir. Bu dergiler arasında bulunanlardan bazıları şu şekildedir:

– Panşömen Fanzin (yalnızca online)
– Kirpi Edebiyat ve Düşün Dergisi (yalnızca online)
– Ayı Dergi (hem basılı hem online)
– Aşiyan (hem basılı hem online)
– Kaybolan Defterler (yalnızca online)
– Ne Okuyorum? (yalnızca online)
– Evvel Fanzin (yalnızca online)
– Algodon Edebiyat (yalnızca online)
– Söylenti Dergi (yalnızca online)
– Kopya Fanzin (hem basılı hem online)
– Mika Dergi (yalnızca online)
– Sis Dergi (yalnızca online)

---