Çin’in Sosyal Kredi Sistemi Nedir ve Neden Tartışmalıdır?

Aslında bu konuyu haftalardır yazmak istedim çünkü Sosyal Kredi Sisteminin gelecekte birçok insanın hayatına gireceğini düşünüyorum. Çin’in Sosyal Kredi Sistemi bireylerin, şirketlerin ve devlet kurumlarının güvenirliliğini izleyen ve değerlendiren bir dizi veri tabanı girişimidir. İyi bir derecelendirme ile, öncelikle sağlık hizmeti veya kamu konutlarının depozitosuz kirasını sunabilirken, olumsuz bir derecelendirme bireylerin uçuşlarından ve trenlerden yararlanmamasına neden olmaktadır.

Çin’in Sosyal Kredi Sistemi, geniş tanımıyla, bireylerin, şirketlerin ve devlet kurumlarının güvenirliliğini izleyen ve değerlendiren bir dizi veritabanı ve girişimidir. Her girişe bir sosyal kredi puanı verilir, yüksek nota sahip olanlar için ödül ve düşük puana sahip olanlar için ise cezalar verilir.

Veritabanları Çin devletinin ekonomik planlayıcısı, Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu (NDRC), Çin Halk Bankası (PBOC) ve ülkenin mahkeme sistemi tarafından yönetilmektedir. Verilerin çoğu, finansal, cezai ve resmi kayıtlar gibi geleneksel kaynaklardan ve çevrimiçi kredi platformları gibi üçüncü taraf kaynaklarla birlikte kayıt ofislerinden mevcut verilerden toplanır. Çin hükümeti ayrıca, birincil kaynak olarak kabul olmasa da, fabrikalardan gelen emisyon verilerini izlemek gibi video gözetimi ve gerçek zamanlı veri aktarımı yoluyla veri toplamayı da denemektedir.

Devlet Konseyi planı ilk olarak 2014 yılında bireyleri, işletmeleri, sosyal etkileşimleri ve yargı yönetimini kapsayan olarak sıralamıştır ve sistemin 2020 yılı sonuna kadar kullanıma sunulması bekleniyor. Bu durumda Çin 2021’in başında Sosyal Kredi Sistemine geçtiğini görebiliyoruz.

Çin’in Sosyal Kredi Sistemi Nasıl İşliyor?

Sosyal Kredi Sistemi, farklı kaynaklardan veri topladıktan ve analiz ettikten sonra hem bireyler hem de şirketler için bir puan oluştururlar. İşletmeler için, kendi faaliyetlerine ek olarak, şirketlerden ortakları ve tedarikçileri hakkında yerel ve ulusal makamlara bilgi sunmaları istenir. Kötü davranış, düşük güvenirlilik ve tedarikçilerden ve müşterilerden gelen derecelendirmeler de bir şirketin kendi kredi puanını etkileyecektir. Böyle bir puanlama da iyi bir derecelendirme ödüllere yol açarken, kötü bir derecelendirme bir bireyin veya şirketin cezalandırıldığını veya onaylayabileceğini görebilir. Güvenilmez görülen bireyler, bankadan kredi çekme, hava ve demiryolu ile seyahat ve eğitim de dahil olmak üzere alanları etkileyen bir dizi kısıtlamalarla karşılaşacaktır.

Çin hükümeti iyi davranışı teşvik etmek amacıyla, bazı yerel yönetimler sağlık hizmetlerinin sağlanmasına öncelik verilmesi ve kamu konutları kiraya verilen mevduatlardan feragat etme gibi teşvikler sundu.

Çin Neden Bir Sosyal Kredi Sistemi Kurdu?

Sistemin amacı, hükümetin vatandaşlarının hayatlarının neredeyse tüm yönlerine kontrol dayatması için bir araç olarak da hizmet etmesine rağmen, halk için şeffaflığı arttırmaktadır. Çin’de ülke çapında bir sosyal kredi sistemi kurma fikri, özellikle son on yılda finans sektöründe bir süredir tartışılmaktadır. Ancak finans sektörünün ötesine ulaşan bir sosyal kredi sistemi inşa etme önerisi 2011 yılında resmen ortaya kondu ve o zaman Başbakan Wen Jiabao tarafından açıklandı.

Başbakan Wen Jiaboa “Toplumdaki kredibilite eksikliği hala oldukça belirgin. Yasak olmasına rağmen, ticari dolandırıcılık, sahte mallar satmak, asılsız ihbarlarda bulunmak ve asılsız iddialarda bulunmak ve akademik suiistimaller gerçekleşmeye devam ediyor ve halk çok memnun değil” diye açıklamada bulundu.

Çin’in Sosyal Kredi Sistemi Neden Tartışmalı?

Sosyal Kredi Sisteminin insanlar için en tartışmalı yöneri, davranışları takip ediyor olması ve eleştirmenlerin ücretlerinin genellikle eksik veya yanlış olduğu verileri kullanarak vatandaşlara bir güvenirlilik notu veriyor olmasıdır.

Çin’in Sosyal Kredi Sistemini eleştirenler, Pekin’in davranış ve kitlesel gözetimi düzenlemeye olan bağlılığının, bir hükümetin George Orwell’in 1984 romanında anlatılanlara benzer şekilde, insanların hayatlarının her bölümünü kontrol etmeye çalıştığı görülmektedir.

Çin’de zayıf düzenlemeler ve yasal uygulamalar nedeniyle veri güvenirliliği, veri koruması ve gizliliğin ihlali konusunda da endişeler vardır. İsim ve utanç taktikleri ve yaptırımlarının, özellikle bazıları uzun süredir mali sorunları olan yerel yönetimler ve devlet firmaları arasında güvenilirliği arttırıp artıramayacağı ve ödenmemiş borcu azaltıp azaltamayacağı konusunda da soru işaretleri devam ediyor.

 Kaynak: What is China’s social credit system and why is it controversial? | South China Morning Post (scmp.com)

Bu yazı da ilginizi çekebilir:

İlginç Bir Yolculuk: En Etkileyici 10 Distopya!